تبیین مؤلفه‌های شکل‌گیری کنش اخلاقی در بافت تربیت دینی با رویکرد زمینه‌محور

چکیده

هدف پژوهش حاضر شناسایی و تبیین مؤلفه‌های مؤثر بر شکل‌گیری کنش اخلاقی در بافت تربیت دینی با استفاده از رویکرد زمینه‌محور بود. این پژوهش کیفی با بهره‌گیری از روش نظریه زمینه‌محور انجام شد. داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با ۱۲ نفر از اساتید، مربیان و پژوهشگران حوزه تربیت دینی در شهر تهران گردآوری شد. نمونه‌گیری به‌صورت هدفمند و تا دستیابی به اشباع نظری ادامه یافت. تجزیه و تحلیل داده‌ها در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی با استفاده از نرم‌افزار NVivo صورت گرفت. تحلیل داده‌ها منجر به شناسایی سه مقوله اصلی شد: بنیان‌های شناختی کنش اخلاقی (مانند فهم مفاهیم اخلاقی دینی و تعقل اخلاقی)، عوامل تربیتی مؤثر (شامل نقش خانواده، مدرسه، معلم و تجربه‌های جمعی دینی) و ساختارهای درونی انگیزشی (نظیر ایمان، خودنظارتی اخلاقی و انگیزش معنوی پایدار). نتایج نشان داد کنش اخلاقی، محصول تعامل پیچیده شناخت، تجربه و زمینه‌های اجتماعی است و صرف آموزش گزاره‌های دینی برای نهادینه‌سازی اخلاق کافی نیست. براساس یافته‌ها، تقویت کنش اخلاقی در نظام تربیت دینی مستلزم رویکردی جامع است که به رشد مفهومی، تجربه‌ورزی اخلاقی و پرورش انگیزش‌های درونی توجه نماید. الگوپذیری از معلم و والدین، فراهم‌سازی زمینه‌های تجربی و تأکید بر وجدان دینی، راهبردهای کلیدی برای تربیت اخلاقی اثربخش تلقی می‌شوند.