شناسایی مؤلفه‌های هدایت اخلاقی در فرآیند استنباط احکام توسط مجتهدان

چکیده

این پژوهش با هدف شناسایی مؤلفه‌های هدایت اخلاقی در فرآیند استنباط احکام توسط مجتهدان انجام شد. پژوهش از نوع کیفی و مبتنی بر مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با ۱۴ مجتهد برجسته ساکن تهران بود. داده‌ها تا رسیدن به اشباع نظری جمع‌آوری شد و تحلیل آنها با استفاده از روش کدگذاری باز، محوری و انتخابی به کمک نرم‌افزار NVivo انجام گرفت. یافته‌ها حاکی از وجود سه مقوله اصلی در هدایت اخلاقی استنباط فقهی بود: پیش‌زمینه‌های اخلاقی (شامل تربیت اخلاقی، خودنظارتی، نیت خالص و حساسیت به عدالت)، رویه‌های اخلاقی (اولویت مقاصد شریعت، وجدان اخلاقی، سنجش آثار اجتماعی، مشورت و احتیاط در فتوا) و چالش‌های اخلاقی (فشارهای بیرونی، تعارض نص و ارزش‌های انسانی، برداشت متفاوت مسئولیت و فاصله نسلی). این مؤلفه‌ها نقش کلیدی در تضمین کیفیت و مشروعیت استنباط فقهی دارند. نتایج نشان می‌دهد که هدایت اخلاقی در فرآیند استنباط، نقش مهمی در ارتقاء دقت، عدالت و مشروعیت احکام شرعی ایفا می‌کند و تقویت تربیت اخلاقی و ایجاد فضای مشورتی می‌تواند به بهبود عملکرد مجتهدان کمک کند. همچنین نیاز به بازنگری و تطبیق مفاهیم اخلاقی با تحولات اجتماعی امری ضروری است.