بررسی کیفی الگوهای اخلاقی زیسته در جوامع دینی در مواجهه با فناوری‌های نوین

چکیده

این پژوهش با هدف بررسی الگوهای اخلاقی زیسته در جوامع دینی در مواجهه با فناوری‌های نوین انجام شد. این مطالعه کیفی بر پایه مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با ۲۰ شرکت‌کننده از جوامع دینی تهران طراحی شد. داده‌ها تا رسیدن به اشباع نظری گردآوری و با استفاده از نرم‌افزار NVivo تحلیل مضمون‌محور شدند. نتایج نشان داد که جوامع دینی در مواجهه با فناوری‌های نوین با چالش‌هایی نظیر دوگانگی ارزش‌های سنتی و فناوری، اضطراب اخلاقی، برداشت‌های متضاد از حلال و حرام فناوری و نگرانی‌های حریم خصوصی روبه‌رو هستند. در مقابل، راهبردهایی چون بازخوانی ارزش‌های دینی در قالب نوین، اولویت‌بندی ارزش‌ها، استفاده گزینشی از فناوری، نهادینه‌سازی کنترل درونی و مشورت‌پذیری دینی برای سازگاری اخلاقی به کار گرفته می‌شوند. همچنین پیامدهایی همچون تضعیف مرجعیت دینی سنتی، بازسازی هویت اخلاقی مبتنی بر تجربه دیجیتال و ارتقاء اخلاق گفتاری در فضای آنلاین مشاهده شد. مواجهه جوامع دینی با فناوری‌های نوین فرآیندی پیچیده است که نیازمند بازتعریف ارزش‌ها و تدوین چارچوب‌های اخلاقی مبتنی بر آموزه‌های دینی است. نهادهای دینی می‌توانند با آموزش و الگوسازی نقش مؤثری در جهت‌گیری اخلاقی کاربران فناوری ایفا کنند.