شناسایی مؤلفه‌های مسئولیت اخلاقی در مواجهه با علم جدید از منظر فلسفه اسلامی

چکیده

هدف این پژوهش، شناسایی مؤلفه‌های مسئولیت اخلاقی در مواجهه با علم جدید از منظر فلسفه اسلامی است. پژوهش حاضر به‌صورت کیفی و با رویکرد تحلیل مضمون انجام شده است. داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با ۲۴ نفر از متخصصان حوزه فلسفه اسلامی، اخلاق و علم، گردآوری شد. مشارکت‌کنندگان به‌صورت هدفمند از میان اندیشمندان مقیم شهر تهران انتخاب شدند. مصاحبه‌ها تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت و پس از پیاده‌سازی، با استفاده از نرم‌افزار NVivo مورد تحلیل مضمون قرار گرفتند. نتایج تحلیل داده‌ها منجر به استخراج سه مقوله اصلی شامل: «مبانی فلسفی مسئولیت اخلاقی»، «الزامات کنش اخلاقی در مواجهه با علم جدید»، و «سبک زندگی اخلاقی دانشمند مسلمان» شد. در ذیل این مقوله‌ها، زیرمقوله‌هایی نظیر نقش عقل عملی، اراده و اختیار، پیوند علم با معنویت، مسئولیت اجتماعی دانشمند، اخلاق جهانی علم و پاسخ‌گویی علمی به جامعه شناسایی گردید. داده‌ها نشان دادند که مسئولیت اخلاقی در فلسفه اسلامی واجد ابعاد عقلانی، وجودی، و معنوی است. پژوهش حاضر نشان می‌دهد که فلسفه اسلامی، با تکیه بر عقل و وحی، می‌تواند چارچوبی غنی و بومی برای تحلیل اخلاق علم جدید ارائه دهد. مؤلفه‌های شناسایی‌شده در این پژوهش قابلیت استفاده در طراحی سیاست‌های اخلاقی، آموزش دانشگاهی، و نهادسازی در حوزه اخلاق علم را دارند. همچنین نتایج می‌توانند به تبیین سبک زندگی اخلاق‌مدار در میان دانشمندان مسلمان کمک نمایند.